Zelforganisatie

De grootste vernieuwing in de democratie sinds 1851 (de eerste Gemeentewet) was rond zelforganisatie: de introductie van politieke partijen. In 1879 ontstond de eerste politieke partij: de Anti Revolutionaire Partij (ARP). Het was een reactie op de grote vernieuwing van de Franse Revolutie. Arbraham Kuyper vond dat de liberalen zich teveel richtten op de individuele vrijheid en de gemeenschap kapot maakten. Hij richtte zich op zelforganisatie van zijn gemeenschap, de gereformeerde kleine “luyden”. Zij moesten vertegenwoordigd worden, want zij kwamen in de liberale volksvertegenwoordiging niet aan bod! Maar het ging niet alleen over vertegenwoordiging in de Kamer of de gemeenteraad. Zelforganisatie was de belangrijke en doorslaggevende vernieuwing.

Dat zagen we bij arbeiders en de vakbeweging, maar ook bij woningcorporaties, scholen, zorgverzekeraars en ziekenhuizen.

Zonder zelforganisatie hadden we geen algemeen kiesrecht veroverd. Tot aan de Grondwet van 1887 gold in Nederland het censuskiesrecht. Vanaf 1887 bepaalde de wet dat het kiesrecht voor de Tweede Kamer uitgeoefend zou kunnen worden door de mannelijke ingezetenen, tevens Nederlanders, die door de Kieswet te bepalen tekenen van geschiktheid en maatschappelijke welstand bezitten.

Vernieuwing start niet met de formele democratie. In de zelforganisaties zoals het CNV maakten mensen kennis met elkaar. Men ging in debat met elkaar en ontwikkelde gedachten over solidariteit en “welbegrepen eigenbelang”. Het gaat dan niet om je korte termijn eigen belang, maar je belang en dat van anderen in dezelfde situatie. Het gaat om je inleven in anderen en wat het betekent als de samenleving iedereen op de gelijke manier aan dat belang tegemoet komt. Het gaat een rationele en morele aanspraak op rechtvaardigheid en gelijkheid.

Het WRR – rapport “Vertrouwen in de buurt” gaf een nieuwe impuls aan het denken over eigen kracht en zelf organisatie. Er zijn mogelijkheden die bewoners hebben om zaken zelf aan te pakken. De mogelijkheid daarvan en het geloof dat het kan lijkt verdwenen. “In Deventer vertellen leden van een actieve bewonersgroep dat ze zonder de wijkaanpak – waarbinnen ze werden ondersteund door een opbouwwerker en een gemeenteambtenaar en aanspraak konden maken op een wijkbudget – nooit op het idee gekomen waren gezamenlijk de overlast in hun straat aan te pakken.”

Net zoals ik zelf nooit op het idee was gekomen om met mijn buren het openbaar groen te beheren of gezamenlijk een glasvezelnet aan te leggen. We zijn in de loop der jaren steeds beter geworden in het maken van individuele keuzen. Het maken van keuzen voor en met groepen gaat ons minder goed af. Precies daat gaat de democratie over.